En Önemli Yahudi Kitapları

En önemli Yahudi kitapları

Sayısız Yahudi kitapları arsında en önemli üç tanesi şunlardır.

TANAH, TALMUD, SİDUR. TANAH olmadan Yahudi milleti olmazdı. TALMUD olmadan Yahudilerin sosyal yaşamları ve öğrenme dağarcıklarında geniş boşluklar oluşacaktı. SİDUR olmadan ise Yahudileri asırlar boyu birleştiren dualar, Yahudilerin neşe, korku, endişe ve ümitlerini paylaşmaları gerçekleşemeyecekti. TANAH: Yahudilerin en çok değer verdikleri kutsal varlıkları, TORA, Yahudilerin ortak kullandıkları İbranice, Judaeo Espanyol ve Yidiş dışında 100 den fazla dile çevrilmiştir. Tora tanrının tek olduğunu söyler, sadece doğrunun söylenmesini öğütler. Tora( Tevrat ) da dünyanın en güzel hikayeleri ( kıssaları - alegorileri ) yer alır. Örneğin Moşe, Yeoşua, Şimşon’nun kahramanlıkları, Tufan, Esaretten kurtuluş ve diğer olağanüstü olaylar gibi. Yahudi milleti için Tora, Yahudi kültürünün temelini oluşturur. Rabiler derki: “ Her tür bilgi ve bilgeliği Tora’da bulabilirsiniz.” TANAH 24 kitaptan oluşmaktadır. Bunlar üçe ayrılırlar: TORA, NEVİİM ve KETUVİM Moşe’nin ( Hz.Musa’nın) beş kitabı: Tora Moşe’nin beş kitabından oluşur. Bu beş kitap, Tekvin ve dünyanın yaradılışı ile başlar, Tensiye Moşe’nin ölümüyle biter. Beş kitabın adı sırayla şöyledir: TEKVİN, ÇIKIŞ, LEVİLİLER, SAYILAR, TESNİYE. 1) TEKVİN ( Bereşit ): Birçok konuyu inceler: Evren nasıl yaratıldı? Neden insanlar hayatta kalabilmek için bu kadar ağır çalışmalıydılar? Niçin ilk örtünme, ilk katletme, olayları yaşandı? İnsanlar ne zaman elleriyle alet yapmaya yöneldiler gibi. Tekvin bir bilgi kitabı değildir. Latince adı GENESİS olan bu kitabın İbranicesi Bereşit yani başlangıç demektir. 2) ÇIKIŞ ( Şemot ): İkinci kitap olan çıkışın ana konusu, İsrailoğullarının Mısır esareti, Moşe’nin önderliğinde Mısır’dan çıkışlarıdır. Bu kitap bize İsrailoğullarının naıl esir olduklarını, özgürlüklerine nasıl kavuştuklarını,Moşe’nin kişiliğini,İsrailoğullarının birleşip nasıl ulus olduklarını anlatır. Çıkış kitabında en çok vurgulanan ise özgürlük duaları ve tüm insanların, özgürlüklerini, kazanmaları düşüncesi irdelenir. Bu kitap ismini İsrailoğullarının Mısır’dan çıkışından alır. İbranicesi Şemot isimler anlamındadır. LEVİLİLER ( Vayikra ): Bu kitapta Yahudi gelenekleri, insan ilişkileri, ebeveyn –çocuk ilişkileri, bayram, oruç,günleri ve sunulacak kurbanlarla ilgili kurallar anlatılır. İbranice adı Va-Yikra’dır. “ Ve çağırdı” anlamındadır. Arapça Va- Ikra ( ve oku !). SAYILAR ( Bamidbar ): Yahudilerin Sinai Dağı’ndan ayrılıp, Kenan sınırlarına varmalarına kadar, gelişen olayları anlatır. 40 yıllık göçebe hayatından sonra, Yahudileri vaat edilmiş Topraklara ( Arz-ı Mevdud ) giriş hazırlıkları bu kitapta anlatılır. İbranice adı Ba-Midbar’dır “ Çölde “ anlamındadır. TESNİYE ( Devarim): Bu kitap, Çıkış, Levililer, Sayılar, kitaplarından anlatılan, tarihi olayları ve kanunları işler. İbranice adı Devarim’dir. “ Sözler “ Moşe Rabenu’nun söylediği sözler dmektir. PEYGAMBERLER ( Nevim ): Tanah’ın ikinci bölümüdür. 19 kitaptan oluşmuştur. İlk dört kitap Moşe’nin ölümünden sonra Yahudi tarihini anlatır. Diğer 15 kitap ise birçok peygamberi içerir. İlk Peygamberler YEŞUA, HAKİMLER, I. SAMUELL ( İSMAİL), II. SAMUELL, I. KRALLAR, II. KARALLAR’dan ibarettir. Son Peygamberler İŞAYA, EZEKİEL, ve YEREMYA’dır. “ 12 ler” adlı kitap da şu peygamberleri kapsar: HOŞEA, NAHUM, AMOS, ZEHARYA, TSEFANYA, OVADİA, HAGAY, YONAH, MİKA ve MALAKİ’dir. YEOŞUA:Hz. Nuh’un oğlu Yeoşua’nın savaş ve fetihlerinden bahseder. HAKİMLER: Yeoşuan’nın ölümünden sonraki olaylardan bahseder. I.ve II. SAMUELL: İlk Yahudi krallığının nasıl kurulduğunu anlatır. Şaul ve David ( Hz. Davut ) ilk Yahudi krallarıdır. I. ve II. KRALLAR: Kuzey krallığı, İsrail Krallığı adı altında, Güney Krallığı da Yehuda krallığı adını taşırdı. Yahudi ulusunun bölünmesini anlatır. İŞAYA: Amos’un oğlu olan, Güney Krallığı Juda’da yaşayan peygamberdir. Bu kitapta Tanrı’ya olan inancın kuvvetliliği anlatılır. YEREMYA: Sevilmeyen, nefret edilen bir liderdi. Kehanetleri doğrulandı. EZEKİEL: Sürgün de Babil’de faal idi. Bu kitapta sürgündeki ilk dindar Yahudi topluluğunun kuruluşu anlatılır. HOŞEA: “ 12 Peygamber “ kitabının ilkidir. Yoel, Amos, Obaida, Yona, Mika, Nahum, Habakkuk, Tsefanya, Hagay, Zekerya, Malaki, ile son bulur. YOEL: Yahudi ulusunu oruca davet eder ve Yehuda’nın bir gün yine zafere ulaşacağını söyler. AMOS: M.Ö. 8. yüzyıl ortalarında yaşamıştır. Söylediklerini ilk yazan peygamberdir. OVAİDA: 21 mısralık, konusuyla, Tora’nın en kısa kitabıdır. YONA:. Bu kitapta hoşgörü ve pişmanlık duygularının tüm insanlarda bulunduğu anlatılır. Sinagoglarda Kipur gününde okunur. MİKA: Her zaman barış dolu geleceği anlatır. NAHUM: Tüm kitabını oluşturan üç muhteşem konuyla, Asur imparatorluğunun çöküşünü anlatır. HABAKKUK: Sadece üç konudan oluşan bu kitap, çok derin ve şiirsel düşünceler içerir. TSEFANYA: Yine üç konulu bir kitaptır. Kral soyundan gelen peygamber, gün gün Yeruşalayim’in ( Kudüs) eski görkemine kavuşacağını dile getirir. HAGGAİ: Bu peygamberin özel bir görevi vardı. Sürgünün çabuk sona ermesi ümidi ve Bet-Hamitkaş’ın ( Hz. Süleyman’ın Mabedi ) yeniden inşası fikirleri bu kitapta yer alır. ZEHARYA: 14 konuda, Yahudi ulusuna, Meşiah’ın ( Mesih ) gelişiyle, barışın sonsuza dek süreceği inancı yansıtır. MALAKİ: M.Ö. 5. yüzyılda yaşamıştır. Kitabında birçok felsefi sorulara rastlanır. YAZILAR: Bu bölümde Mezmurlar( ZEBUR ), Deyişler, İyov, Neşideler Neşidesi, Ruth, Vaizler, Yakarmalar, Esther, Daniel, Ezra, Nehamiah, I. Tarihler, II.Tarihler, anlatılır. MİZMORLAR (Mezmorlar – ZEBUR ): İbranice Çalgı anlamına gelen “ Zemer” den gelir. İşlediği konu ise tanrı inancı, anlayış ve sevgidir. 150 ilahiden oluşur. David Hamelah ( H. Davud ) mezmurlarını arp ve basbariton sesle ( Davudi ) terennüm ederi. İYOV: 42 parlak konuyla, anlatılmak istenen insanlığın acılarıdır. İyov Tanrı’ya her şart ve durumda bağlılığı ifade eder.İyov’un kitabı çok derin dinsel düşünceleri içerir. DEYİŞLER: Günlük hayatta kullanılan bu sözlerin ifade ettiği anlamlar derindir. Yaşamın her yönüne ışık tutan sözler bulunmaktadır ( bir nevi Atasözleri diyelim). NEŞİDELER NEŞİDESİ ( Şir a Şirirm ): Sevgi dolu bu ilahilerin yazarı Şlomo Hameleh’tir. Bu ilahilerde Tanrı’nın ulusuna olan sevgisi anlatılır.Bu ilahiler de ifade edilmek istenen şey, sevilen tanrı, gelin olarak görülen Şulamit, ise İsrael’dir. Neşideler neşidesi 5 “ Magillot” yani ruloların ilkidir.Bu kitap’ta alıntılar Pesah’ta ( bir dini bayram) sinagoglarda okunur. RUTH: Çok güzel bir özveri ve dostluk hikayesini dile getirir. Ruth’un kocasının ölümüne rağmen, kayınvalidesine gösterdiği sadakat ve fedakarlık anlatılır. Kayınvalidenin gelinine BOAZ adlı bir damat bulması ve bu evlilikten oluşan soyun 3. neslinde ( Obed-Yesse-David ) David Hameleh ( Hz. Davud ) doğacaktır. YAKARIŞLAR: 5 hüzünlü ilahinin anlatıldığı kitaptır. M.Ö. 586 yılında Yaruşalayim’in Babil’liler tarafından yıkılması ertesinde Yahudi halkının çektiği ızdırab ifade edilir. Bu kitap sinagoglarda Teşa-Beav’da ( bir dini bayram) okunur. VAİZLER: İbranice “Kohelet” tir. Şlomo Hameleh’in yaşlılığında bu kitabı yazdığı söylenir. Bu kitap hayat felsefesini soru-cevap olarak verir. Sabır ve cesaret önerir. Sinagoglarda “ Sukot” bayramındaokunur. ESTER: Ulusunu felaketten kurtaran Ester’in cesaretini konu eder. “ Purim ” Bayremında sinagoglarda okunur. DANİEL: Tora kanunlarını yerine getirilmesini isteyen bu kişinin Nehamya ile tek kitap olarak kabul edilir. NEHAMYA: Bu kitap da tüm dini kanunlar bulunur. Hem bir kanun hemde gerekçeler kitabı niteliğini taşır. TALMUD: Bu kitap ta tüm dini kanunlar bulunur. Hem bir kanun kitabı hemde yasaların gerekçeleri kitabı niteliğini taşır. M.Ö. 576 da Bet-Hamikdaş’ın yıkılışından sonrababil sürgününde yaşayan Yahudilerin, beraberlerinde getirdikleri TORA, Yahudilerin kanunlarını teşkil etti. “ Tor şe, beal pa “ yani “ sözlü kanun” zamanla kağıda geçirilerek ( Burada Kur’an’ın yazılı kitap haline getirilmesi hatırlansın ) ciltleri meydana getirir ve TALMUD oluşur. Talmud iki ayrı bölümden meydana gelir. İlk bölüm MİŞNA “ şna” tekrar ve öğrenmeden adını alır. İkinic bölüm ise GEMARA, Arami dilinde “ Gmar” öğrenme veya öğretme anlamındadır ve Mişna’nın yorumudur. MİŞNA: Bu kitap İbranice olarak, 1800 yıl önce Yehuda Ha-Nasi tarafında yazılmıştır. 6 bölüme ayrılır. Bu bölümler: Zirai kanunlar, oruç ve bayramlar, resmi ve dini kanunlar, evlilik ve suçlara ilişkin kanunları içerir. Mişna’nın net bir biçimde yorumu ise Gemara’ da işlenir. GEMARA: İki Gemara bulunmaktadır. Bir tanesi 1500 yıl önce Babil’de Yahudi bilginler tarafında tamamlandı. Diğeri ise Yaruşalayim bilginleri tarafında yüz yıl daha önce bitirilmişti. Mişna ve Babil Gemara’sı birlikte Babil Talmud’u olarak adlandırılır. Mişna ve Yaruşalim Gemarası birlikte ise Yaruşalim Talmud’u olarak adlandırılır. Babil Talmudu’nun üçte biri kadardır. Hiçbir zaman babil talmud’u kadar kullanılmamıştır. Babil talmud’u ise Arami dilinde yazılmış olup, çok ağır bir tempoyla, Mişna’yı yorumlayan bilginler tarafından meydana getirilmiştir. Talmud’u yaratanlar, daha ziyade bugün kü Üniversite profesörleri seviyesinde ki kişilerdi. Rabi Meir Sofer ( Sefer-Tora yazarı ) idi. Samuel tanınmış bir astronom idi. Huna Saha, alan uzmanı idi. Yohannan Hasandelar bu ismini kundura tamircisi olduğu için almıştır. Tüm bu kişiler dinsel yorum ve kural koyuculuk alanında uzman olmuşlardı. Bu yüzden Talmud tüm Yahudi ulusunun ortaya koyduğu bir eserdir. Geleneklere göre 427 de ölen Raşi yazım işlerine başlamıştır. Rabina Bar Huna tüm eksiklikleri tamamlamış ve 499 yılında öldüğünde Büyük Talmud kapanmıştır. AGADA::Bu bölüm tüm Talmud’un üçte birini içerir. Talmud’un kapsadığı ağır konuları biraz yumuşatıp, havayı hafifletmek üzere, bir çok deyiş, efsane, anekdot ve vecizelerle Talmud daha cazip şekle sokulur (yemeğin sosu gibi). Bu bölüm Talmud Agada’sı olarak adlandırılır. Talmud’da noktalama yoktur. Bir kelime tüm bir cümleyi ifade edebilir. Soru işaretleri bulunmaz. Tüm Mişna, Gemara ve yorumlar bugün bildiğimiz Talmud’u oluşturur. 2.500.000 kelimeyi içeren Babil Talmud’u. Yahudi kültürünün yarattığı en büyük eserlerden biridir. 6.000 sahifelik bu eser Yahudi kültürünü kapsayan bir ansiklopedi şeklidir. Nesiller boyunca tüm Yahudilere bilgi ve ışık kaynağı olmuştur. Talmud’dan bilgi edinmek kolay bir iş değildir ( tıpkı diğer kutsal kitaplarda olduğu gibi – baksanıza her kes bir telden çalıyor! ). Fakat, bu bilgiyi öğrenmeye hazır donanımda ve istekli olan kişilere Talmud yol gösterip, büyük bir bilgi hazinesi sunduğu da ayrı bir gerçektir. SİDDUR: Dua kitabıdır. Tuğla üzerine tuğla inşa edilmiş bir gökdeleni simgeler. Yüzyıllar boyu Siddur’a dualar eklenmiş ve değişmiştir. Sonuçta Siddur zengin bir Yahudi tören ve ibadet edebiyatını oluşturmuştur. Bu kitap aynı zamanda tanınmış ve isimsiz bir yazarın dualarını içerir. Dünyanın birçok yerinde Siddur, 1000 yıldan uzun bir süredir, her Yahudi evinin kitaplığındadır. Yahudilerin bu üç büyük kitabı, büyük edebiyat ustalarının eseridir. KUTSAL KİTAPLAR Kimilerine göre ise gökten indirilmiştir. Halbuki gökten sadece IŞIK ( Nur – Bilgi – Vahiy ) indi, geri kalan her şey bu gezegenin ürünüdür. Kaynakça: Yahudilikte kavram ve değerler Gözlem yayınevi, Suzan Alalu, Klara Arditi, Eda Asayas, Teri basmacı, Fani Ender, Beki Haleva, Dalya Maya, Ninet Pardo ve Sara Yanarocak