TAKVİM
Takvim Nedir. Takvim Tarihi?
Kelime olarak -doğrultmak, kıymet verip değerlendirmek - anlamlarına gelen takvim, yer ve zaman kavramlarını anlaşılması ile başlar
Bu anlama ve anlayışın belirmesinde gece -
gündüz, yaz - kış gibi somut hareketlerin temel olduğu bir gerçektir Bu nedenle, tarihlendirmede kullanılan tek
zaman ölçüsü takvimdir.
İnsanlar zaman belirlerken, dünya, güneş, ay hareketlerini dikkate alarak
hareket ederler.
Takvimin tarihçesi ve gelişimi
Bilindiği gibi tarih, olayları zaman ve mekân içinde tespit ettikten
sonra kendisine mal edebilir. Bugün, elimizde bulunan tarihî eserler,
alıştığımız tarihlere göre tarihlenmiştir. Halbuki, geçmişe doğru çıkıldıkça uygarlıkların
yaşadıkları alanlar daraldığından ve birbirlerine olan karşılıklı etkiler
azaldığından değişik toplumlardan bize ulaşan yazılı belgelerde, değişik takvim
sistemleri kullanılmıştır.
Başlangıçta tarihçiler, sadece ulusal tarihleri ile uğraşır, genel dünya tarihi ile kendi savaş, savaş ve ilişkileri derecesinde ilgilenirlerdi. Olayları da buna göre değerlendirirlerdi. Bu değerlendirmede de önemli rol, zaman dolayısıyla takvim başlangıcına düşerdi. Yazının kullanılmaya başlanması,, Roma İmparatorluğunun ikiye bölünmesi, Batı Roma'nın yıkılışı, Amerika'nın keşfi, Fransız ihtilali, İstanbul'un fethi gibi olaylar, Batı dünyası için önemli birer olaylar olarak kabul edilmişlerdi. Bunların tarih ve takvim başlangıcı olarak kabulü de yine Batı dünyası için söz konusu olmaktadır. Buna karşılık İslâm dünyasında Hicrî takvim kullanılmaya başlanmıştır. Türk dünyasında da İslâm'dan önce "On iki Hayvanlı Türk Takvimi" kullanılıyordu Türkler, İslâmiyet'i kabul edip bu dinin etkileşim alanı içine girdikten sonra Hicrî takvimi kullanmaya başladılar.
Eski topluluklar, takvimde ay senesini kullanıyorlardı. Güneş yılı ilk defa eski Mısırlılar tarafından kullanılmıştır. .Mısır'ın bu ilk güneş takvimi, Milattan önce 45 tarihinde, Roma diktatörü Jul Sezar tarafından alınmış, böylece "Julien Takvimi" denilen Rumî Takvim doğmuştu. Bu takvim Milattan sonra 1582 yılında Papa XIII Gregoir tarafından ıslah edildi. Böylece, Gregorien adıyla Batı takvimi (Efrenci Takvim) meydana çıktı
İslâm dünyasında ikinci Halife Ömer zamanına kadar yazılan yazılara tarih koyma adeti yoktu. Bir gün bir alacaklı, Halife'ye Şaban ayında ödenecek bir borçlu senedi göstermiş. Halife bunun hangi şaban olduğunu sorarak, geçtiğimiz senenin şaban ayı mı, bu senenin Şaban ayı mı, yoksa gelecek senenin saban ayı mı olduğunu öğrenmek istemişti. Keza vali Ebû Musa'ya birbirini tutmayan iki emir verilmiş. Bunlardan hangisinin ilk, hangisinin son olduğu bilinememiş. Ebû Musa durumu halifeye sormuş. Bunun üzerine şura meclisi toplanmış. Mecliste çeşitli görüşler ortaya atılmış. Sonunda Hz Ali'nin teklifi üzerine Hz Peygamberin Mekke'den Medine'ye hicreti, tarih ve takvim başı olarak kabul edilmiştir. Bu olay, hicretin 17 senesinde oldu. Gerçi hicret, senenin üçüncü ayı olan Rebiyülevvel’de yapılmıştı. Halbuki eskiden beri Araplarca Muharrem sene başı olarak biliniyordu. Bu sebeple Muharrem ayı, yeni yılın başı olarak kabul edilmiştir. (1)
İslâm dünyasında bazı ibadet ve belirli günler, bu sayede her mevsimde icra edilebiliyordu. Hicrî takvime göre ay yılı esas alındığından oruç, hac gibi ibadetler farklı zamanlarda eda edilebiliyordu. Böylece her otuz beş senede bir, tekrar başa gelme mümkündü.
Müslüman Türk dünyasında Celaleddin Melikşah zamanında hükümdarın adını taşıyan "Celalî Takvimi" adıyla yeni bir takvim yapıldı. Bu takvim de güneş senesine dayanıyordu İlkbaharın ilk günü yılbaşı sayılıyordu Melikşah devrinde tatbik edilmiş olan bu takvim Gregorien takviminden daha az hatalı idi.
Osmanlı Devleti'nde Tanzimat'a kadar ay senesi ve hicret başlangıcı kullanılıyordu. Bilindiği gibi güneş senesi ay senesinden on bir küsur gün daha fazlaydı (Güneş senesi küsuratı ile birlikte 365 gündür. Ay senesi ise, aylarının 29 veya 30 gün sayılmasından dolayı 354 gündür). Bunun için ay senesi mal bakımdan bir devlet için uygun değildi. Bu yüzden Tanzimat döneminde "Malî sene" adıyla yeni bir sene oluşturuldu. (9 Muharrem 1256 = 1 Mart 1256) Bu Malî senenin ilk yılı 1256, ilk günü de Cumartesi oldu.
Güneş aylarını kullanmaya başlayan bu malî sene, yine hicret başlangıcına dayanıyordu. Fakat sene başı olarak Gregorien takviminde olduğu gibi "Ocak" ayını değil, Jülien (Rûm) takvimine göre "Mart" ayını kullanıyordu. Bu nedenle malî yıla "Rumî yıl" adı verilmişti.
Cumhuriyet Türkiye’si, 26 Aralık 1925 tarihinde Hz. İsa'nın doğumunu takvim başlangıcı olarak kabul eden Milat başlangıcına döndü. Yılbaşı da Gregorien takvimindeki "Ocak" ayı olarak kabul edildi.
Başlangıçta tarihçiler, sadece ulusal tarihleri ile uğraşır, genel dünya tarihi ile kendi savaş, savaş ve ilişkileri derecesinde ilgilenirlerdi. Olayları da buna göre değerlendirirlerdi. Bu değerlendirmede de önemli rol, zaman dolayısıyla takvim başlangıcına düşerdi. Yazının kullanılmaya başlanması,, Roma İmparatorluğunun ikiye bölünmesi, Batı Roma'nın yıkılışı, Amerika'nın keşfi, Fransız ihtilali, İstanbul'un fethi gibi olaylar, Batı dünyası için önemli birer olaylar olarak kabul edilmişlerdi. Bunların tarih ve takvim başlangıcı olarak kabulü de yine Batı dünyası için söz konusu olmaktadır. Buna karşılık İslâm dünyasında Hicrî takvim kullanılmaya başlanmıştır. Türk dünyasında da İslâm'dan önce "On iki Hayvanlı Türk Takvimi" kullanılıyordu Türkler, İslâmiyet'i kabul edip bu dinin etkileşim alanı içine girdikten sonra Hicrî takvimi kullanmaya başladılar.
Eski topluluklar, takvimde ay senesini kullanıyorlardı. Güneş yılı ilk defa eski Mısırlılar tarafından kullanılmıştır. .Mısır'ın bu ilk güneş takvimi, Milattan önce 45 tarihinde, Roma diktatörü Jul Sezar tarafından alınmış, böylece "Julien Takvimi" denilen Rumî Takvim doğmuştu. Bu takvim Milattan sonra 1582 yılında Papa XIII Gregoir tarafından ıslah edildi. Böylece, Gregorien adıyla Batı takvimi (Efrenci Takvim) meydana çıktı
İslâm dünyasında ikinci Halife Ömer zamanına kadar yazılan yazılara tarih koyma adeti yoktu. Bir gün bir alacaklı, Halife'ye Şaban ayında ödenecek bir borçlu senedi göstermiş. Halife bunun hangi şaban olduğunu sorarak, geçtiğimiz senenin şaban ayı mı, bu senenin Şaban ayı mı, yoksa gelecek senenin saban ayı mı olduğunu öğrenmek istemişti. Keza vali Ebû Musa'ya birbirini tutmayan iki emir verilmiş. Bunlardan hangisinin ilk, hangisinin son olduğu bilinememiş. Ebû Musa durumu halifeye sormuş. Bunun üzerine şura meclisi toplanmış. Mecliste çeşitli görüşler ortaya atılmış. Sonunda Hz Ali'nin teklifi üzerine Hz Peygamberin Mekke'den Medine'ye hicreti, tarih ve takvim başı olarak kabul edilmiştir. Bu olay, hicretin 17 senesinde oldu. Gerçi hicret, senenin üçüncü ayı olan Rebiyülevvel’de yapılmıştı. Halbuki eskiden beri Araplarca Muharrem sene başı olarak biliniyordu. Bu sebeple Muharrem ayı, yeni yılın başı olarak kabul edilmiştir. (1)
İslâm dünyasında bazı ibadet ve belirli günler, bu sayede her mevsimde icra edilebiliyordu. Hicrî takvime göre ay yılı esas alındığından oruç, hac gibi ibadetler farklı zamanlarda eda edilebiliyordu. Böylece her otuz beş senede bir, tekrar başa gelme mümkündü.
Müslüman Türk dünyasında Celaleddin Melikşah zamanında hükümdarın adını taşıyan "Celalî Takvimi" adıyla yeni bir takvim yapıldı. Bu takvim de güneş senesine dayanıyordu İlkbaharın ilk günü yılbaşı sayılıyordu Melikşah devrinde tatbik edilmiş olan bu takvim Gregorien takviminden daha az hatalı idi.
Osmanlı Devleti'nde Tanzimat'a kadar ay senesi ve hicret başlangıcı kullanılıyordu. Bilindiği gibi güneş senesi ay senesinden on bir küsur gün daha fazlaydı (Güneş senesi küsuratı ile birlikte 365 gündür. Ay senesi ise, aylarının 29 veya 30 gün sayılmasından dolayı 354 gündür). Bunun için ay senesi mal bakımdan bir devlet için uygun değildi. Bu yüzden Tanzimat döneminde "Malî sene" adıyla yeni bir sene oluşturuldu. (9 Muharrem 1256 = 1 Mart 1256) Bu Malî senenin ilk yılı 1256, ilk günü de Cumartesi oldu.
Güneş aylarını kullanmaya başlayan bu malî sene, yine hicret başlangıcına dayanıyordu. Fakat sene başı olarak Gregorien takviminde olduğu gibi "Ocak" ayını değil, Jülien (Rûm) takvimine göre "Mart" ayını kullanıyordu. Bu nedenle malî yıla "Rumî yıl" adı verilmişti.
Cumhuriyet Türkiye’si, 26 Aralık 1925 tarihinde Hz. İsa'nın doğumunu takvim başlangıcı olarak kabul eden Milat başlangıcına döndü. Yılbaşı da Gregorien takvimindeki "Ocak" ayı olarak kabul edildi.
Türklerin kullandığı
önemli takvimlerden biri de "On iki Hayvanlı Türk Takvimi"dir, İslâm
medeniyeti ile karşılaşmadan önce kullanılan bu takvim, Türk kavimlerinin eski
zamanlardan beri en çok kullandıkları takvim sistemi, devrî on iki hayvanlı
takvim sistemidir. Değişik coğrafi sahalarda yaşayan, birçok medeniyetle temas
kuran Türk halkları, bunu ya müstakil olarak kullanmış veya yabancı medeniyetlerden
gelen takvimlerle uyumlu hale getirerek kullanmışlardır. On iki yıllık daim bir
devir teşkil eden bu takvimin her yılı muayyen bir hayvana nispet edilir.
Böylece her yıl, nispet edildiği hayvanın ismini alır.
Bunlar: Sıçan, sığır,
pars, tavşan, ejderha, yılan, at, koyun, maymun, tavuk, köpek ve domuzdur.
Devreyi teşkil eden hayvanlardan her birinin, devrederken mensup oldukları
yılların mukadderatı üzerine ve belirli bazı hükümlere müessir olduklarına;
yılların, muhtelif zamanlarında doğan çocukların karakteri üzerinde de tesiri
olduğuna inanılırdı.
Takvimler listesi Liste; kullanımda olan, arkaik, reform takvimleri, dünya dışı takvimler ve kurgusal takvimler şeklinde ayrılmıştır.
Kullanımda
- 360 günlük takvim
- Akan takvimi
- Ermeni
takvimi
- Asur takvimi
- Astonya takvimi
- Astronomik
yıl numaralandırma
- Bahá'í takvimi
- Bengal takvimi
- Berberi takvimi
- Budist takvimi
- Çin takvimi
- Kıpti takvimi
- Discordian takvimi
- Etiyopya takvimi
- Mali yıl
farklı ülkelere göre değişir. Sadece mali işlerde kullanılır.
- Germanik takvim (Ásatrúlar tarafından
kullanılmakta)
- Gregoryen
takvim bugün dünyada birçok ülke tarafından kullanılmakta olan takvim
- Yahudi takvimi
- Hint takvimi
- İbo takvimi, İbolar tarafından
kullanılmakta.
- Hindistan ulusal
takvimi
- ISO week date
- İran
takvimleri
- İrlanda takvimi
- Hicri takvim
- Japon takvimi (Gregoryen
ayları)
- Cava takvimi
- Juche
dönemi takvimi, Kuzey
Kore tarafından kullanılmakta
- Jülyen
takvimi
- Kürt takvimi
- Litvanya takvimi
- Malayalam takvimi
- Maya takvimi (Maya yerlileri
tarafından hala kullanılmakta)
- Nanakshahi takvimi
- Nepal takvimi
- Nepal Sambat
- Minguo takvimi, Tayvan
tarafından kullanılmakta
- Düzenlenmiş Jülyen
takvimi
- Roman takvimi
- Rünik takvim (Ásatrúlar tarafından
kullanılmakta)
- Tamil takvimi
- Tayland ay takvimi
- Tayland güneş takvimi
- Tibet takvimi
- Zerdüşt takvimi
(including Parsi)
Arkaik takvimler
- Atika takvimi
- Aztek takvimi
- Babil takvimi
- Bulgar takvimi
- Bizans takvimi
- Coligny takvimi
- Mısır takvimi
- Enoch takvimi
- Floransa takvimi
- Fransız
Cumhuriyetçi takvimi
- Helenik takvimler
- Antik Makedonya
takvimi
- Mesoamerican
takvimleri
- Pentecontad takvimi
- Pozitivist takvim
- Rapa Nui takvimi
- Roman takvimi
- Rumi takvim
- Rünik takvim
- Sovyet takvimi (Gregorian
calendar with 5- and 6-day weeks)
- İsveç takvimi (1700–1844
arasında kullanıldı)
Hayali takvimler
Ayrıca bakınız
- Golden hat (Bronze Age lunisolar
calendar)
- Urnfield culture
numerals (interpreted as calendar-related)
İşlevlerine göre takvimler listesi
Genel kullanım; Astronomik · Çin ·
Gregoryen · Hicri ·
Hicri Şemsi · ISO
Takvim tipleri: Ay · Ay-Güneş · Güneş
Takvim tipleri: Ay · Ay-Güneş · Güneş
Özel kullanım; Akan · Asur · Aztek (Tonalpohualli · Xiuhpohualli) · Babil · Bahá'í · Bengal · Berberi · Bikram Samwat · Budist · Birminya ·
Bizans · Cava · Düzenlenmiş Jülyen
takvimi · Ermeni · Etiyopya · Fransız Cumhuriyetçi · Germanik · Helenik · Hindu · İbo · İnka · Hindistan ·
İran (Hicri Şemsi, İran) · İrlanda · İsveç · Japon · Juche · Jülyen ·
Kelt · Kıpti · Kore ·
Kürt · Litvanya · Malayalam · Maya (Haab' · Tzolk'in) · Mısır · Minguo · Nanakshahi · Nepal Sambat · Pawukon · Pentecontad · Rapa Nui · Roman · Sovyet · Tamil · Tayland (Tayland · Güneş) · Tibet ·
Vietnam ·
Xhosa · Yahudi ·
Yoruba
Takvim tipleri: Rünik · Mesoamerican (Long Count · Calendar round)
Hıristiyan türleri: Azizlerin takvimi · Doğu Ortodoks liturjik takvimi · Liturjik yıl
Takvim tipleri: Rünik · Mesoamerican (Long Count · Calendar round)
Hıristiyan türleri: Azizlerin takvimi · Doğu Ortodoks liturjik takvimi · Liturjik yıl
Nadiren kullanılan; Darian · Discordian
Tarihi; Rumi
Proposed
Reform takvimleri
The following are proposed reforms of the Gregorian calendar- Holocene calendar
- International
Fixed Calendar (also called the International Perpetual calendar)
- World Calendar
- World Season Calendar
- Leap week calendars
Non-Earth calendar proposals
- Darian calendar (for
Mars)
Kaynakça;
- Ahmed
Muhtar Paşa, Islâhu'-tTakvim, Mısır 1307, 3
- İnternet
bilgiler.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder
Not: Yalnızca bu blogun üyesi yorum gönderebilir.